علت سندرم پلیکا ( درد و التهاب مفصل زانو) چیست و چگونه درمان میشود؟

سندرم پلیکا یک حالت التهابی است که در بخشی از غشای سینوسیال زانو ایجاد می‌شود. غشای سینوسیال غشایی است که زانو را در بر می‌گیرد و حاوی مایعی است که فضای مفصلی را مرطوب و روان نگه می‌دارد. سندرم پلیکا به دلیل ضربه ناگهانی به زانو، تروما، انجام حرکات تکراری و سایش در زانو ایجاد می‌شود. در این حالت، غشای سینوسیال ضخیم و دردناک می‌شود.

سایش در زانو ممکن است بر اثر وارد کردن فشارهای غیرمعمول بر زانو باشد. این فشار اغلب در اطراف کشکک زانو است و زمانی ایجاد می‌شود که عضلات درگیر با این ناحیه سیار ضعیف باشند و یا شخص در ناحیه مچ پا یا مفصل لگن دچار ناهنجاری باشد. همچنین، سندرم پلیکا می‌تواند بر اثر انجام فعالیت‌هایی با شدت و فشار زیاد باشد و با ادامه دادن به این فعالیت‌ها بدتر و دردناک‌تر می‌شود.

درمان سندرم پلیکا عموما با روش‌های غیرجراحی و محافظه‌کارانه انجام می‌شود. گذاشتن کمپرس سرد، اصلاح فعالیت‌ها و استفاده از داروهای ضدالتهاب مانند ایبوپروفن معمولا می‌تواند التهاب ناشی از سندرم پلیکا را کاهش دهد. در برخی موارد، بستن بانداژ فشاری نیز توصیه می‌شود. پزشک شما ممکن است شما را به یک فیزیوتراپیست ارجاع دهد تا بهبودی شما را تسریع کند.

علل بروز سندرم پلیکا

سندرم پلیکا زمانی رخ می‌دهد که مایع سیناویال در زانو تحریک شده و سپس دچار التهاب می‌شود. این تحریک می‌تواند بر اثر یک تروما و ضربه ناگهانی، انجام فعالیت‌های مکرر و فرسایشی یا ابتلا به یک بیماری زمینه‌ای باشد که بر روی بافت و نرمی غشای سیناویال تاثیر سوء می‌گذارد. غشای سیناویل ممکن است در بین دو استخوان‌های زانو گیر بی‌افتد و تحت فشار قرار بگیرد و زمانی که این اتفاق رخ دهد، غشا ملتهب شد و به تدریج ضخیم می‌شود. در صورتی که این وضعیت درمان نشود ممکن است غشا به کلی سخت شود و نرمی خود را کاملا از دست بدهد. سندرم پلیکا معمولا بر اثر عوامل زیر بروز می‌کند:

• ترومای مستقیم به زانو: وارد شدن ضربه شدید به زانو بر اثر مثلا افتادن از ارتفاع یا تصادفات رانندگی و برخورد شدید زانو به داشبورد اتومبیل
• انجام حرکات تکراری و مداوم : انجام فعالیت‌هایی که در آن شخص به طور مکرر زانوی خود را خم و راست می‌کند (در حالی که قدرت عضلانی کافی را ندارد) مانند دویدن، دوچرخه سواری و بالا و پایین رفتن از پله‌ها
• افزایش ناگهانی سطح فعالیت: اگر شدت تمرینات ورزشی خود را به طور ناگهانی افزایش دهید این کار باعث فشار بیش از حد به زانو و التهاب غشای سیناویال می‌شود.
• آسیب‌هاس زانو: آسیب‌های مرتبط با زانو خصوصا چرخش زانو، پارگی مینیسک یا هر آسیبی که موجب خونریزی در داخل مفصل زانو شود
• خم کردن زانو برای مدت زمان طولانی: نشستن با زانوی خمیده برای مدت زمان طولانی یا خوابیدن در حالی که زانوی شما خم است معمولا موجب درد زانو و سندرم پلیکا می‌شود.
• بیماری‌های زمینه‌ای: ابتلا به بیماری‌هایی ماننند استئوکندریت دیسیکان (OCD)، التهاب پد چربی زانو، یا سیناویت (تورم زانو)
• ضعف عضلانی: سندرم پلیکا به نحوی غیر مستقیم با عضلات چهار سر ران در ارتباط است و ضعیف بودن این عضلات موجب می‌شود که فشار بیشتری به غشای سیناویال وارد شود و سندرم پلیکا ایجاد شود

علائم سندرم پلیکا

اگر سندرم پلیکا بر اثر یک تروما باشد، علائم آن نیز به طور ناگهانی بروز می‌کنند اما در موارد دیگر، علائم به تدریج شکل می‌گیرند و به مرور زمان بدتر می‌شوند. علائم معمول سندرم پلیکا عبارتند از:

• زانودرد: دردی که از سندرم پلیکا ناشی می‌شود به جای آنکه دردی تند و تیز باشد (تیر بکشد) حالتی مبهم و پخش دارد. محل درد بستگی به این دارد که کدام قسمت از غشای سیناویال ملتهب شده است. درد ناشی از سندرم پلیکا معمولا در هنگام شب بیشتر است که علت آن تجمع عوامل التهابی در زانو است.

• بدتر شدن درد با فعالیت: زمانی که شخص به سندرم پلیکا مبتلا است انجام فعالیت‌هایی که در آن زانو مرتبا خم و راست می‌شود، درد او را تشدید می‌کند، برای مثال: بالا و پایین رفتن از پله‌ها، نشستن و برخاستن از صندلی و انجام حرکاتی مثل اسکات.
• احساس صدای تق تق از زانو: ممکن است زمانی که زانوی خود را خم و راست می‌کنید در زانوی خود حالت تقه کردن احساس کنید یا صدای تق‌تق بشنوید.
• قفل شدن زانو: ممکن است گاهی حس کنید زانوی شما خشک شده یا اصطلاحا قفل شده است. این حالت خصوصا زمانی رخ می‌دهد که پس از مدت زمان طولانی نشستن می‌خواهید از جای خود بلند شوید.
• عدم ثبات: افراد مبتلا به سندرم پیکا اغلب از این موضوع شکایت دارند که گاهی حس می‌کنند زانوی آنها خالی می‌کند خصوصا زمانی که روی سطوح شیب‌دار حرکت می‌کنند یا از پله‌ها بالا یا پایین می‌روند.
• تورم: ممکن است در ناحیه التهاب پلیکا یا اطراف آن تورم زانو ایجاد شود.
• کاهش دامنه حرکتی زانو: با ضخیم شدن غشای سیناویال، این غشا قابلیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد و در نتیجه دامنه حرکتی زانو کاهش پیدا می‌کند.

سندرم پلیکا چگونه تشخیص داده می‌شود؟

فیزیوتراپیست شما در ابتدا درباره سوابق پزشکی شما سوال می‌کند و سپس شما را کاملا معاینه می‌کند. هدف از انجام معاینات اولیه، تعیین میزان آسیب‌دیدگی زانو و در صورت امکان تشخیص علت و عوامل منجر به آسیب است. فیزیوتراپیست در حین معاینه، دامنه حرکتی و میزان قدرت عضلانی شما (هم در ناحیه زانو و هم در ناحیه مچ پا و لگن) را بررسی می‌کند. در صورت وجود سندرم پلیکا، معمولا فیزیوتراپیست قادر است غشای ضخیم شده‌ی سیناویال را از طریق لمس زانو حس کند.

فیزیوتراپیست همچنین ممکن است حرکات شما را ارزیابی کند و برای مثال نحوه راه رفتن، بالا رفتن از یک پله، اسکات زدن یا نحوه تعادل شما روی یک پا را بررسی کند. متخصص فیزیوتراپی سوالاتی در مورد فعالیت‌های روزمره شما، برنامه ورزشی و همچنین نوع کفش‌هایی که می‌پوشید می‌پرسد تا بتوان عواملی که احتمالا می‌تواند موجب بروز درد شده باشند را بررسی کند.

معمولا در مراحل اولیه تشخیص، انجام عکسبرداری یا MRI تجویز نمی شود. اما در صورت ادامه داشتن درد زانو ممکن است عکسبرداری MRI برای ارزیابی بیشتر وضعیت زانو و تشخیص منبع اصلی درد، تجویز شود.

اینکه سندرم پلیکا ناشی از یک ترومای ناگهانی یا بر اثر فعالیت و فشار مکرر به زانو باشد، تاثیر چندانی بر معاینات اولیه و روش‌های درمانی ندارد. هدف از درمان‌های اولیه، کاهش التهاب و درد است. در ادامه سعی می‌شود هر مشکل یا بیماری زمینه‌ای که عامل سندرم پلیکا بوده است، برطرف شود.

روش‌های درمان سندرم پلیکا

درمان سندرم پلیکا در درجه اول بر کاهش التهاب در غشای سیناویال متمرکز است. اغلب افرادی که به سندرم پلیکا مبتلا هستند طی 6 تا 8 هفته فیزیوتراپی بهبود پیدا می‌کنند و نیازی به جراحی نخواهند داشت.

داروهای ضد التهاب

داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوبروفن معمولا به کاهش درد و التهاب کمک می‌کنند.

تزریق کورتیکاستروئید

اگر درد شما در حدی شدید است که نمی توانید به تمرینات ورزشی یا فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهید و نمی توانید تمرینات و حرکات اصلاحی که فیزیوتراپیست تجویز کرده انجام دهید، احتمالا تزریق داروی استروئیدی در غشای سیناویال برای شما تجویز می‌شود. این کار التهاب را از بین می‌برد و با از بین رفتن درد شما می‌توانید تمرینات و حرکات اصلاحی که برای توانبخشی تجویز شده‌اند را انجام دهید. تزریق استروئید به تنهایی سندرم پلیکا را درمان نمی کند و تسکین درد نیز موقتی است. این کار تنها به این منظور انجام می‌شود که بتوانید دوره توانبخشی و تمرینات فیزیوتراپی را پشت سر بگذارید.

فیزیوتراپیست چگونه به درمان سندرم پلیکا کمک می‌کند؟

فیزیوتراپیست طی اولین جلسه مشاوره در مورد نتایج مورد انتظار شما از درمان، شیوه‌های درمانی و دوره‌ی توانبخشی با شما صحبت می‌کند. دوره توانبخشی شما می‌تواند شامل یک یا چند مورد از متد‌های زیر باشد :

• کنترل درد. از روش‌های زیادی برای کنترل درد استفاده می‌شود مانند کمپرس سرد یا استفاده از تراپی‌هایی مانند یونتوفورز (گذاشتن اتروز‌های روی سطح پوست که سیگنال‌های الکتریکی را به بدن می‌فرستد و موج کاهش درد و التهاب می‌شود). فیزیوتراپیست تمام سعی خود را می‌کند که تا جای ممکن بدون استفاده از داروهای مسکن و ضد التهاب، درد شما را تسکین دهد.

• بهبود دامنه حرکتی. ممکن است مفصل مچ پا، زانو یا لگن شما در راستای صحیح حرکت نمی کنند و این امر موجب می‌شود فشار بیش از حد به قسمت جلویی زانوی شما وارد شود. فیزیوتراپیست با آموزش حرکات کشش به شما و همچنین انجام درمان‌های دستی و ماساژ سعی می‌کند حرکت عادی مفاصل لگن، زانو و مچ پا ر بازیابی کند تا فشار بیشتری به زانو وارد نشود
• درمان‌های دستی و ماساژ. ممکن است فیزیوتراپیست با انجام برخی درمان‌های دستی و ماساژهای ویژه به بهبود دامنه حرکتی و قدرت عضلانی و کاهش تنش در بافت‌ها کمک کند. این درمان‌ها در نواحی انجام می‌شوند که خود بیمار با کمک تمرینات توانبخشی قادر به بهبود آنها نیست.

• تقویت عضلات. ضعف عضلانی و عدم تعادل عضلانی کافی یکی از شایع‌ترین علل وارد شدن فشار بیش از حد به زانو و بروز آسیب‌های زانو و سندرم پلیکا است. فیزیوتراپیست با توجه و وضعیت فعلی شما یک برنامه تمرینی مخصوص برای شما طراحی می‌کند که طی آن شما به تدریج و به نحوی ایمن عضلات پای خود و عضلات اطراف لگن را تقویت کنید. بسته به وضعیت فعلی شما ممکن است این تمرینات حتی در حالات مختلفی مانند نشسته یا خوابیده نیز قابل انجام باشند (برای افراد آسیب دیده که قادر به ایستادن نیستند). انتخاب ورزش‌هایی که برای شما ایمن هستند، توسط فیزیوتراپیست و بسته به سن و وضعیت فیزیکی شما است.
• تمرینات کاربردی. زمانی که درد شما تسکین پیدا کرد و قدرت عضلانی و دامنه حرکتی شما مجددا بازیابی شد، میتوانید به انجام فعالیت‌های سابق خود بازگردید. اما در این مرحله لازم است آموزش‌هایی ببینید تا مجددا به زانوی خود فشار بیش از حد وارد نکنید و احتمال بازگشت سندرم پلیکا را کاهش دهید. بسیار مهم است که بیاموزید در حین فعالیت، حرکات صحیح و کنترل شده داشته باشید. فیزیوتراپیست شما بسته به نوع فعالیتی که دارید به شما می‌آموزد که چگونه بدن خود را به شیوه صحیح حرکت دهید و کارهای روزمره خود را به نحو ایمن به انجام برسانید.
• آموزش به بیمار. فیزیوتراپیست عواملی دیگری که ممکن است موجب درد و التهاب مجدد زانو شوند را بررسی می‌کند و سعی میکند در مورد شیوه بطرف کردن این عوامل به شما کمک کند. برای مثال: نحوه تنظیم برنامه ورزشی، نحوه انتخاب تمرینات و میزان شدت آن‌ها، یا چگونگی انتخاب کفش مناسب. در واقع فیزیوتراپیست وضعیت فعلی و سبک زندگی شما را بررسی می‌کند و در صورت نیاز به شما می‌آموزد چگونه تغییراتی در زندگی خود اعمال کنید که مجددا دچار درد زانو نشوید.

روش جراحی

در صورتی که پس از سه تا شش ماه از انجام درمان‌های غیرجراحی، علائم سندرم پلیکا بهبود نیافتند، جراحی به عنوان گزینه‌ی درمانی پیشنهاد می‌شود. در این روش جراحی، به روش آرتروسکوپی عمل انجام می‌شود. در این روش، برش‌های بسیار کوچکی در اطراف زانو ایجاد می‌شود و از طریق آنها، ابزار‌های جراحی و یک دوربین فایبراپتیک وارد فضای مفصلی می‌شود. با استفاده از دوربین، جراح می‌تواند فضای داخل مفصل را بررسی کرده و اقدامات لازم را انجام دهد.

در این روش، بخش‌های آسیب دیده از غشای سیناویال با استفاده از ابزار‌های بسیار کوچک جراحی برداشته می‌شود که به این عمل، ریسکشنِ پلیکا معروف است. همچنین، جراح ممکن است سایر ساختارهای زانو را بررسی کرده و در صورت دیدن پارگی در مینیسک، عمل مینیسکتومی (برداشتن مینیسک) را انجام دهد. همچنین، برای کاهش فشار روی مفصل زانو، ممکن است عمل رهاسازی جانبی (lateral release) نیز انجام شود که در آن یکی از رباط‌های جانبی زانو آزادسازی می‌شود.

پس از جراحی زانو، انجام یک دوره فیزیوتراپی الزامی است تا از تشکیل بافت اضافی در محل زخم جراحی جلوگیری شود و دامنه حرکتی و قدرت عضلانی کاملاً بازیابی شود. روش‌های فیزیوتراپی در این حالت نیز بسیار مشابه با درمان‌های غیرجراحی است و شامل تمرینات بهبود قدرت عضلانی، افزایش دامنه حرکتی و کمک به بهبود درد و تورم می‌شود.

ریکاوری بعد از سندرم پلیکا

ریکاوری پس از سندرم پلیکا به چند عامل مختلف بستگی دارد: سن بیمار، مدت زمانی که دچار علائم بوده است کدام قسمت از غشای پیکا آسیب دیده، ابتلا به سایر مشکلات زانو و نحوه پیشروی برنامه توانبخشی و فیزیوتراپی. معمولا بهترین نتایج در بیمارانی با سن پایین‌تر به دست می‌آیند که علائم سندرم پلیکا را برای مدت زمان کوتاهی داشته‌اند.

آیا می‌توان از این آسیب یا مشکل پیشگیری کرد؟

برای پیشگیری از سندرم پلیکا، می‌توانید با حفظ قدرت عضلانی و انعطاف پذیری ناحیه پاها (چه زانو و چه لگن و مچ پا) و ورزش منظم، این بیماری را پیشگیری کنید. در هنگام ورزش، شدت و فشار تمرینات شما باید با وضعیت فعلی شما کاملاً مناسب باشد و هرگونه افزایش شدت یا تغییر نوع تمرین باید با احتیاط انجام شود. افرادی که در ناحیه پا به برخی ناهنجاری‌ها مبتلا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به سندرم پلیکا قرار دارند.

اگر مبتلا به سندرم پلیکا هستید، بهتر است با یک فیزیوتراپیست مشورت کنید تا برنامه توانبخشی متناسب با شدت بیماری و میزان آمادگی جسمانی شما تنظیم شود. این برنامه به نحوی کنترل شده به تدریج پیشرفته می‌شود، به طوری که در حین تقویت عضلات و بهبود دامنه حرکتی مفاصل، هیچ فشار بیش از حدی به زانو وارد نمی‌شود.

همیشه به خاطر داشته باشید که بعد از مدتی استراحت، شروع مجدد تمرینات به طور ناگهانی و با شدت بالا موجب درد بیشتر و بدتر شدن آسیب شما می‌شود. پس از پایان دوره توانبخشی، با کمک آموزش‌هایی که در زمینه تقویت عضلات، بهبود انعطاف پذیری و اصلاح شیوه‌های حرکتی از فیزیوتراپیست خود آموخته‌اید، می‌توانید از بروز مجدد سندرم پلیکا پیشگیری کنید.