آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی یک بیماری مزمن است که مفصل‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری یک نوع از بیماری‌های خودایمنی است که در آن، سیستم ایمنی بدن به اشتباه بافت‌های بدن را به عنوان مواد خطرناک تشخیص می‌دهد و پادتن‌هایی را برای حمله به این بافت‌ها تولید میکند. این بافت‌ها در واقع بافت‌های سالم استخوانی هستند که برای تشکیل استخوان‌های جدید ضروری هستند. علائم اصلی روماتوئید مفصلی شامل درد، ورم و التهاب مفصل‌ها می‌باشد. عوامل مختلفی می‌تواند منجر به ابتلا به آرتریت روماتوئید شود، از جمله ویروس، قارچ یا باکتری، عوامل ژنتیکی و نوسانات هورمونی.
در این مقاله، با عوامل خطر، انواع، علائم و روش‌های درمان روماتوئید مفصلی آشنا خواهید شد.
دلایل ابتلا به روماتیسم مفصلی
علائم روماتیسم مفصلی در پی پیشرفت کردن عارضه تقریباً غیرقابل تحمل میشود. شاید روش‌های درمان گوناگونی را برای رفع علائم امتحان کنید، اما بهترین رویکرد این است که علت ابتلا به عارضه را متوجه شوید و درمان مناسب را براساس علت تشخیص داده شده انتخاب کنید.
ویروس، قارچ یا باکتری
نتایج مطالعات متعدد حکایت از آن دارد که این میکروب‌ها و میکروارگانیسم‌ها علت اصلی ابتلا به روماتیسم مفصلی هستند. البته ثابت نشده است که آیا این میکروب‌ها به تنهایی می‌توانند موجب دچار شدن به روماتیسم مفصلی بشوند یا خیر. درهرحال شکی نیست که این میکروارگانیسم‌ها نقش مهمی در تشدید علائم روماتیسم مفصلی و پیشرفت این عارضه دارند، چون این میکروب‌ها سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کنند که واکنشی را برای حمله به آنها نشان دهد.
ژن‌ها
شواهد متقن نشان می‌دهد که هشتاد درصد موارد روماتیسم مفصلی ارثی است. به همین دلیل است که افراد دارای سابقه خانوادگی ابتلا به انواع آرتریت، باید بیش از بقیه مراقب بروز علائم روماتیسم مفصلی باشند. تشخیص زودهنگام این عارضه به مدیریت بهتر آن کمک میکند.
نوسانات هورمونی
نوسانات هورمونی شدید در بدن انسان می‌تواند یکی از دلایل ابتلا به آرتریت روماتوئید باشد؛ این وضعیت در بانوان بسیار شایع است. میزان هورمون‌های استروژن و پروژسترون در دوران بارداری به شدت افزایش می‌یابد، اما میزان این هورمون‌ها پس از زایمان ناگهان افت میکند. بسیاری از بانوانی که بنا به هر دلیلی مستعد ابتلا به روماتیسم مفصلی هستند، در دوران پس از بارداری با علائم این بیماری مواجه می‌شوند.
دلایل دیگر روماتیسم مفصلی
بهجز دلایل فوق، تماس با بعضی عامل‌های آلرژی‌زا و استعمال دخانیات نیز می‌تواند موجب ابتلا به آرتریت روماتوئید شود. سیستم ایمنی بدن در چنین شرایطی آسیب می‌بیند و در نتیجه خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی بالاتر می‌رود.
انواع روماتیسم مفصلی
انواع روماتیسم مفصلی عبارت است از:
- آرتریت روماتوئید دست‌ها و انگشت‌ها: روماتیسم مفصلی به مفصل‌های مچ دست و انگشت‌ها حمله میکند؛ در نتیجه این مفصل‌ها ملتهب، دردناک، متورم و داغ میشود. همچنین مفصل‌ها خشک و سفت میشود و مشت کردن دست برای بیمار دشوار میشود.
- روماتیسم مفصل زانو: مفصل زانو در نتیجه ابتلا به آرتریت روماتوئید ملتهب، داغ و متورم میشود. مایع سینوویال، در پی ملتهب شدن لایه پوششی داخلی مفصل غلیظ میشود و به غضروف و استخوان زیرش آسیب می‌زند. درد ناشی از روماتیسم مفصل زانو شدیدتر از درد آرتروز زانو است.
- روماتیسم مفصل ران: مفصل ران مفصل بزرگ‌تری است که ممکن است دچار آرتریت روماتوئید شود. علائم روماتیسم مفصل ران دیرتر از علائم مفصل‌های کوچک‌تر مشخص میشود. مفصل ران متورم، دردناک، سفت و خشک میشود و ناراحتی ناشی از این بیماری دور مفصل و کشاله ران احساس میشود. علائم ناشی از روماتیسم مفصل ران به تدریج یا به طور ناگهانی بروز می‌یابد.
نشانه‌ها و علائم روماتیسم مفصلی
علائم روماتیسم مفصلی به شرح زیر است:
- ورم و درد مفصل؛
- خشکی مفصل‌ها، به ویژه صبح‌ها یا پس از نشستن طولانی مدت
- خستگی و خوابآلودگی شدید.
آرتریت روماتوئید تمام بیماران را به یک شکل درگیر نمی‌کند. علائم مفصل اکثر بیماران به تدریج ظرف چند سال بروز می‌یابد و علائم بقیه ناگهان شروع میشود. برخی بیماران مدت کوتاهی دچار علائم می‌شوند و بعد وارد فاز بهبود می‌شوند و برای مدتی هیچ‌گونه علامتی ندارند.
غضروف بین‌مفصلی در شرایط عادی مانند «ضربه‌گیر» عمل میکند. التهاب کنترل نشده باعث تخریب و ساییدگی غضروف میشود که در نهایت به بدشکلی مفصل می‌انجامد. در نهایت نیز خود استخوان ساییده میشود که احتمالاً زمینه‌ساز جوش خوردن و بی‌حرکت شدن مفصل میشود ـ جوش خوردن و خشک شدن مفصل در واقع تلاش بدن برای محافظت از خود در برابر تحریک مداوم است. سلول‌ها و مواد خاص سیستم ایمنی نیز این فرایند را تسهیل می‌کنند، این مواد در مفصل‌ها تولید می‌شوند، اما در بدن به جریان درمی‌آیند و باعث بروز علائم گوناگون در سراسر بدن می‌شوند.
تشخیص روماتیسم مفصلی
پزشکان روماتیسم مفصلی را براساس ترکیبی از عوامل زیر تشخیص می‌دهند:
- خشکی صبحگاهی مفاصل که حداقل یک ساعت طول بکشد و دست‌کم شش هفته استمرار داشته باشد؛
- ورم کردن سه مفصل یا بیشتر به مدت حداقل شش هفته؛
- ورم کردن مچ دست، دست یا مفصل‌های انگشتان دست به مدت حداقل شش هفته؛
- ورم کردن مفاصل یکسان هر دو سمت بدن؛
- مشاهده تغییراتی در عکس رادیوگرافی دست که مشخصه ابتلا به آرتریت روماتوئید باشد؛
- ایجاد شدن توده‌ها یا ندول‌های روماتیسمی روی پوست
- وجود داشتن فاکتور آرتریت روماتوئید و یا پادتن‌های پروتئینی یا پپتید ضدسیترولین در آزمایش خون.
همچنین لازم به ذکر است که کلیه بیماران در مراحل اولیه روماتیسم مفصلی با تمام علائم فوق مواجه نمی‌شوند و ممکن است این مشکلات در برخی بیماران مبتلا به دیگر عارضه‌های روماتیسمی وجود داشته باشد.
گاهی اوقات لازم است که بیمار مدتی تحت نظر گرفته شود تا پزشک بتواند به طور قطعی تشخیص بدهد که او به روماتیسم مفصلی مبتلا است.
مدیریت و درمان روماتیسم مفصلی
درمان روماتیسم مفصلی با اهداف زیر انجام میشود:
- کنترل کردن نشانه‌ها و علائم بیماری؛
- پیشگیری از آسیب دیدن مفصل
- حفظ کیفیت زندگی و توانایی عملکردی بیمار.
مفصل عموماً ظرف دو سال پس از تشخیص دادن بیماری آسیب می‌بیند، بنابراین بسیار مهم است که روماتیسم مفصلی در «پنجره فرصت» تشخیص داده و درمان شود تا از بروز عوارض بلندمدت پیشگیری شود. روش‌هایی همچون درمان دارویی، استراحت، ورزش، طب فیزیکی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و جراحی به منظور اصلاح آسیب‌دیدگی مفصل برای درمان روماتیسم مفصلی به کار برده میشود. روش درمان به عوامل مختلفی از قبیل سن، وضعیت سلامت عمومی و سابقه پزشکی بیمار و شدت آرتریت بستگی دارد.
درمان غیردارویی نخستین گام برای درمان تمام بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی است؛ در ادامه با درمان‌های غیردارویی آرتریت روماتوئید آشنا می‌شوید.
استراحت
وقتی مفاصل ملتهب می‌شوند، خطر آسیب دیدن مفاصل و بافت‌های نرم مجاور، مانند رباط و تاندون بیشتر میشود. به همین دلیل است که باید به مفاصل ملتهب استراحت بدهید. درعین حال تناسب اندام نیز حتی‌الامکان باید حفظ شود. حفظ دامنه حرکتی مناسب مفصل‌ها و حفظ تناسب اندام به طور کلی برای مقابله با عوارض روماتیسم مفصلی مهم است.
دارو
داروهای بسیاری برای کاهش درد، ورم و التهاب مفصل و پیشگیری یا کند کردن سرعت پیشرفت این بیماری وجود دارد. پزشک داروی مناسب را با توجه به شدت آرتریت و واکنش بیمار به داروها تجویز میکند. داروهای زیر برای مدیریت علائم روماتیسم مفصلی تجویز میشود:
- داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن؛
- کورتیکواستروئیدها: گونه‌های خوراکی و تزریقی؛
- مهارکننده کوکس ـ 2: سلکوکسیب (سلبرکس)؛
- داروهای ضدروماتیسمی تعدیل کننده بیماری (DMARDs) مانند هیدروکسی کلروکین (پلاکوئنیل)، متوترکسات (روماترکس، ترکسال)، سولفاسالازین (آزولفیدین) و لفلونوماید (آراوا)
- زیست داروها مانند اینفلیکسیماب (رمیکید)، اتانرپست (انبرل)، آدالیمومب (هومیرا)، سرتولیزوماب (سیمزیا)، گولیموماب (سیمپونی)، توسیلیزوماب (اکتمرا)، ریتوکسیماب (ریتوکسان)، آباتاسپت (ارنیکا)، آناکینرا (کینرت) و توفاسیتینیب (زلجانز).
ورزش
درد و خشکی مفصل غالباً بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی را به عدم فعالیت ترغیب میکند. اما بی‌تحرکی باعث از بین رفتن توانایی حرکت مفصل، انقباض و کاهش قدرت عضله میشود. این عوارض به نوبه خود پایداری مفصل را کاهش می‌دهد و به خستگی شدید و مزمن دامن می‌زند.
ورزش منظم، به ویژه به شیوه کنترل شده و تحت نظر متخصص طب فیزیکی و کاردرمانی از بروز این عوارض جلوگیری میکند و اثر عوارض بروز یافته را معکوس میکند. تمرین‌های افزایش‌دهنده دامنه حرکتی برای حفظ و بازیابی توانایی حرکتی، تمرین‌های تقویت کننده عضلات و ورزش‌های افزایش‌دهنده استقامت مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری از جمله ورزش‌های مفید برای مدیریت عوارض روماتیسم مفصلی به شمار می‌آید.
طب فیزیکی، فیزیوتراپی و کاردرمانی
طب فیزیکی و کاردرمانی درد و التهاب را برطرف میکند و به حفظ ساختار و عملکرد مفصل‌های بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی کمک میکند.
درمان‌های خاصی برای رفع مشکلات معین روماتیسم مفصلی پیشنهاد میشود که عبارتند از:
- گرمادرمانی یا سرمادرمانی درد و خشکی مفصل‌ها را از بین می‌برد؛
- اولتراسوند برای کاهش التهاب غلاف دور تاندون‌ها (تنوسینوویت) مفید است؛
- ورزش دامنه حرکتی مفصل‌ها را افزایش می‌دهد و حفظ میکند؛
- استراحت و بستن آتل درد مفصل را تسکین و عملکرد مفصل را بهبود می‌دهد؛
- بستن آتل دور انگشتان و استفاده از وسایل کمکی دیگر از بدشکلی مفصل جلوگیری میکند و عملکرد دست را بهبود می‌دهد
- تکنیک‌های تن‌آرامی اسپاسم ثانویه عضلات را برطرف میکند.
متخصص کاردرمانی به بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید کمک میکند تا همچنان زندگی فعالی داشته باشند و فعالیت‌های شغلی و تفریحی‌شان را انجام دهند. متخصص کاردرمانی به حفظ عملکرد مناسب دست‌ها و بازوها توجه ویژه‌ای دارد.
تغذیه و تغذیه درمانی
اگر فرد دارای اضافه وزن یا چاق است، توصیه میشود که وزن خود را کاهش دهد تا فشار کمتری به مفصل‌های ملتهب وارد شود. افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری شریانی قلبی عروقی قرار دارند. افزایش کلسترول خون یکی از عوامل خطر ابتلا به بیماری شریانی قلبی عروقی است که می‌توان با رژیم غذایی مناسب کنترل کرد. متخصص تغذیه باید رژیم غذایی مناسب و نکات مهم تغذیه را برای بیمار مشخص کند تا کلسترول به حد مطلوب کاهش یابد.
تحقیقات زیادی در زمینه تأثیر تغییرات رژیم غذایی بر درمان روماتیسم مفصلی انجام شده است، اما هنوز ثابت نشده که یک رژیم غذایی خاص بتواند این بیماری را درمان کند. هیچ مکمل گیاهی یا مکمل تغذیه‌ای مانند مکمل‌های غضروف‌ساز یا کلاژن‌ساز نمی‌تواند روماتیسم مفصلی را درمان کند. این نوع درمان‌ها ممکن است خطرناک باشند و معمولاً توصیه نمی‌شوند.
چه زمانی جراحی ضروری میشود؟
اگر استخوانها در اثر ابتلا به روماتیسم مفصلی به شدت آسیب دیده باشند یا درد با مصرف دارو کنترل نشود، چارهای جز انجام دادن جراحی برای بازیابی عملکرد مفصل آسیب دیده باقی نمیماند.
پیشگیری
ترک دخانیات
استعمال دخانیات یکی از عوامل خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید محسوب میشود. ازآن‌جا که ترک سیگار علائم آرتریت روماتوئید را بهبود می‌دهد، بیماران باید سیگار را کاملاً ترک کنند. روش‌های مختلفی برای تسهیل ترک سیگار وجود دارد که در صورت لزوم می‌توانید از آنها کمک بگیرید.
راهکارهایی برای جلوگیری از کاهش تراکم استخوان
بیماری‌های التهابی مانند روماتیسم مفصلی می‌توانند باعث تخریب استخوان و کاهش تراکم آن شوند که در نهایت منجر به پوکی استخوان میشود. مصرف پردنیزون نیز می‌تواند خطر کاهش تراکم استخوان را، به ویژه پس از یائسگی، افزایش دهد.
برای کاهش تراکم استخوان ناشی از درمان با استروئید، رعایت توصیه‌های زیر ضروری است:
- مصرف گلوکوکورتیکوئیدها را به کمترین میزان ممکن و برای مدت زمان کوتاهی انجام دهید تا کاهش تراکم استخوان به حداقل برسد.
- مطمئن شوید که مقدار کافی کلسیم و ویتامین D را از طریق تغذیه یا مصرف مکمل‌ها دریافت کنید.
- از داروهایی که برای کمک به کاهش تخریب استخوان ناشی از بیماری یا مصرف گلوکوکورتیکوئیدها تجویز شده استفاده کنید.
- با مصرف داروهای مناسبی که توسط پزشک متخصص تجویز شده است، روماتیسم مفصلی را کنترل کنید.
