سکته مغزی، به ارتباطات بین مغز و سایر اندام‌های بدن آسیب می‌رساند که این عارضه می‌تواند باعث آسیب طولانی‌مدت به فرد شود. افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، پس از آن دچار مشکلاتی در حرکات و گفتار می‌شوند. اگرچه این مشکلات لزوماً دائمی نیستند. با مراقبت مناسب، می‌توانید بخشی از تحرک خود را باریابی کنید، به ویژه اگر بلافاصله پس از سکته مغزی اقدام کنید.
اینجاست که فیزیوتراپی وارد کار می‌شود. فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی (یعنی قرار گرفتن تحت درمان‌هایی همچون ماساژ درمانی، به ویژه در روزهای اول پس از سکته مغزی) می‌تواند یک روش عالی برای کمک به دوباره ایستادن بر روی پای خود و بازیابی توانایی حرکتی باشد. در دراز مدت، توان‌بخشی به شما کمک می‌کند تا استقلال خود را در انجام کارهایتان بازیابید و قدرت بدنی‌تان را بعد از سکته مغزی به شما بازمی‌گرداند. مزیت خوبی که فیزیوتراپی دارد این است که می‌توان آن را زود شروع کرد، گاهی اوقات چند روز پس از سکته مغزی. توان‌بخشی به موقع و زودهنگام، برای کمک به کنترل مجدد مناطق آسیب دیده با سکته مغزی بسیار مهم است.
فیزیوتراپی پس از سکته مغزی
برنامه توان‌بخشی هر فرد به مورد خاص او بستگی دارد. وقتی تحت فیزیوتراپی قرار می‌گیرید، متخصص فیزیوتراپی معمولاً یک برنامه مخصوص برای نیازها و اهداف درمانی شما در نظر می‌گیرد. این برنامه با توجه به شرایط و علائم شما طراحی می‌شود. در روز اول مراجعه، تراپیست شما را معاینه می‌کند تا از شرایط و علائمتان آگاه شود و با استفاده از این اطلاعات، برنامه‌ای مناسب برای بازیابی توانایی حرکتی و جلوگیری از علائم و عوارضی که دارید، طراحی می‌کند.
درمان فعال (نوع فعال فیزیوتراپی) معمولاً با کارها و حرکت‌های ساده (برای مثال حرکت از روی تخت به سمت صندلی) شروع می‌شود، در حالی‌که از اندام آسیب‌دیده‌تان در برابر آسیب محافظت می‌کند. با بازیابی توانایی تحرک، می‌توانید به سراغ کارهای سخت‌تری بروید که به شما کمک می‌کند تعادل خود را بازیابید. به طور مثال، نحوه ایستادن، راه رفتن با و بدون پشتیبانی را یاد می‌گیرید و در نهایت یاد می‌گیرید که چگونه از پله‌ها بالا بروید. همچنین به شما آموزش داده می‌شود که چگونه با گرفتن اشیاء، هماهنگی اولیه‌ی بدن را دوباره یاد بگیرید. این معمولاً یک روند تدریجی است. برای انجام هر کار باید وقت بگذارید تا مطمئن شوید که هر کدام از این کارها را به درستی انجام داده‌اید. تسلط بر هر مرحله، به شما کمک می‌کند تا حس تعادلتان را بازیابی کرده و برای بازگشت به زندگی روزمره خود، بدنتان هماهنگ و متعادل شود.
تمرینات ورزشی بعد از سکته مغزی
تمرینات ورزشی بعد از سکته مغزی به دو دلیل مهم هستند: توان‌بخشی و بازسازی بدن از اثرات سکته مغزی و جلوگیری از وقوع سکته مغزی مجدد.
اغلب، سکته مغزی منجر به ایجاد یک سری اختلالات جسمی تحت عنوان همی پلژی می‌شود: به معنی فلج و ضعف کامل در یک طرف بدن. این اختلالات خطر افتادن فرد بعد از سکته مغزی را افزایش و کارایی فرد را در انجام فعالیت‌های روزمره کاهش می‌دهند؛ بنابراین، نیاز است که یک برنامه‌ی ورزشی مخصوص برای فرد پس از سکته مغزی، برای بهبود ایمنی و استقلال او در کارها ایجاد شود.
پیشگیری از سکته مغزی یکی دیگر از دلایل اهمیت ورزش بعد از سکته مغزی است. سکته مغزی معمولاً یک رخداد مجزا و بدون دلیلی نیست و غالباً قبل از سکته مغزی عوامل خطری وجود خواهد داشت- مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت و چاقی. خوشبختانه با ورزش می‌توان همه این شرایط را بهبود بخشید.
درحالی‌که ورزش برای سلامتی و بهبود فرد بعد از سکته مغزی ضروری است، اما بیماران باید از ورزش بیش از حد خودداری کنند. وارد شدن فشار زیاد به بدن به طور بالقوه می‌تواند منجر به واپس زدن یا تشدید شرایطی مانند خستگی مفرط پس از سکته مغزی شود. بیماران دچار سکته مغزی با یک برنامه‌ی ورزشی متعادلی که درمانگر برای آن‌ها طراحی کرده است، به بهترین نتایج دست خواهند یافت.
برای اینکه ایده‌ای در مورد تمریناتی که تیم پزشکی شما قرار است برای شما توصیه کند داشته باشید، به موارد زیر که آخرین دستورالعمل‌ها برای یک برنامه ورزشی مناسب این بیماران است، توجه کنید.
دستورالعمل‌هایی برای تمرینات ورزشی بعد از سکته مغزی
بهترین تمرینات بعد از سکته مغزی، به سطح توانایی منحصر به فرد شما و شرایط و بیماری قبلی‌تان بستگی دارد. بسیاری از بیماران توصیه‌هایی را دریافت می‌کنند که اولویت آن‌ها توان‌بخشی و پیشگیری از سکته مغزی است.
در اینجا بهترین شیوه‌هایی که انجمن قلب آمریکا در حال حاضر برای ورزش کردن در این شرایط توصیه کرده است آورده شده است:
- تمرینات آموزشی راه رفتن باید از اولویت‌های اصلی در برنامه ورزشی باشد تا به بیماران کمک کند تا در اسرع وقت به سطح فعالیت‌های اولیه خود بازگردند. آموزش راه رفتن می‌تواند به بهبود استقلال در انجام فعالیت‌های روزمره و بهتر شدن تحمل بدن برای فعالیت بدنی طولانی‌مدت کمک کند. آموزش راه رفتن چیزی است که فیزیوتراپیست می‌توان در آن به شما کمک می‌کند.
- تمرینات هوازی نیز باید در اولویت قرار گیرند تا از بروز مجدد سکته دیگر جلوگیری شود. متخصصان توصیه می‌کنند که پس از سکته مغزی، بیمار در هفته به مدت 20-60 دقیقه در روز برای 3 الی 7 روز ورزش هوازی انجام دهد. مقدار این ورزش باید بر اساس سطح آمادگی جسمانی بیمار تنظیم شود.
- تمرینات قدرتی برای برطرف کردن و یا جلوگیری از آتروفی عضلات که معمولاً در طول مدت بستری در بیمارستان و روزهای بعد از آن رخ می‌دهد، توصیه می‌شود. برنامه‌های تمرین قدرتی باید شامل کار با وزنه‌های سبک باشد که حداقل 10 تا 15 بار در هر ست انجام شود. تمرینات قدرتی باید 2 یا 3 روز در هفته با 8 تا 10 تمرینی که گروه‌های اصلی عضلانی را درگیر می‌کنند، انجام شود.
- تمرینات کششی و دامنه حرکتی برای کمک به بهبود انعطاف‌پذیری و جلوگیری از انقباضات توصیه می‌شود (یک وضعیت روبه‌پیشرفتی از گرفتگی و سفت شدن ماهیچه‌ها پس از سکته مغزی).
- تمرینات تعادلی و تمرینات هسته‌ی بدن برای بیمارانی که در خطر زمین خوردن هستند، توصیه می‌شود.
همکاری با تیم پزشکی برای تعیین اهداف ورزشی بعد از سکته مغزی بسیار مهم است.
به طور مثال، ممکن است برای برخی از بیماران نیاز به تمرینات راه رفتن را در اولویت قرار دهند تا انگیزه‌ای برای تمرینات هوازی مداوم ایجاد شود. برخی دیگر از بیماران که دچار عوارض ثانویه خفیفی شده‌اند، ممکن است بتوانند تمرین راه رفتن و دیگر تمرینات هوازی را با هم انجام دهند.
صرف نظر از آنچه پزشک یا درمانگر شما توصیه می‌کند، یک نکته در طول روند بهبودی از سکته مغزی کاملاً صریح است: آن هم اهمیت انسجام و تکرار تمرینات است.
چرا تکرار تمرینات مهم است؟
بعضی از فیزیوتراپیست‌ها تمرینات توان‌بخشی را به عنوان تمرینات عصبی عضلانی معرفی می‌کنند که برای ارتباط بین اعصاب و عضلات تمرکز دارند.
پس از سکته مغزی، مسیرهای ارتباطی بین مغز و عضلات ممکن است مختل شود (باعث اختلال در الگوهای حرکتی شود)، تمرینات عصبی عضلانی می‌توانند با فعال‌سازی انعطاف‌پذیری عصبی به بازیابی حرکتی کمک کنند.
نوروپلاستیسیتی یا انعطاف‌پذیری عصبی به معنای توانایی مغز برای بازسازی و یادگیری مهارت‌های جدید است. این به معنای این است که بیماران دچار سکته مغزی می‌توانند توانایی‌های از دست رفته مانند راه رفتن، لباس پوشیدن و انجام حرکات روزمره را بازیابی کنند.
هنگام مشاوره با درمانگر خود در مورد بهترین تمرینات پس از سکته مغزی، ممکن است بشنوید که آن‌ها به چیزی به نام تمرین بی‌وقفه اشاره می‌کنند. این اشاره به تکرار زیادی است که برای تحریک نوروپلاستیسیته استفاده می‌شود.
مغز برای یادگیری مهارت‌های جدید به تکرار شدید نیاز دارد زیرا دوست دارد کارآمد باشد. هنگامی که یک کار به طور مکرر انجام می‌شود، به مغز می‌گوید که آن وظیفه مهمی دارد و مغز با سهولت آن کار را انجام می‌دهد.
بسیاری از درمانگران بر تمرین بی‌وقفه تأکید می‌کنند تا بتوانند نوروپلاستیسیته بدن را تشویق کنند تا حداکثر از توانایی بازسازی مغز استفاده کنند.
آماده شدن برای ورزش بعد از سکته مغزی
این نکته حائز اهمیت است که بیماران سکته مغزی باید با فیزیوتراپیست خود برای طراحی و ایجاد یک برنامه ورزشی که عوارض جانبی وارد شده بر بدن آن‌ها و به بالا بردن سطح تناسب اندام آن‌ها کمک می‌کند، همکاری داشته باشند.
پزشکان و درمانگران همیشه ترکیبی منحصر به فردی از تمرینات هوازی را برای جلوگیری از سکته مغزی مجد، به همراه تمرینات عصبی عضلانی برای کمک به بهبودی بدن توصیه می‌کنند.
تمرینات فیزیوتراپی برای بهبود سکته مغزی
تمرینات زیر به منظور بهبود قدرت، دامنه حرکت، استقامت، تعادل و سایر مهارت‌های بدنی پس از سکته مغز، ثابت شده است. این تمرین‌ها بسیار مفید برای توان‌بخشی بدن هستند و اغلب توسط درمانگران فیزیوتراپی و کاردرمانی توصیه می‌شوند.
نکات کاربردی برای انجام این تمرین‌ها: برای هر تمرین، 10 تا 15 تکرار، 2 تا 3 بار در روز، 3 تا 5 روز در هفته را هدف قرار دهید. فقط تمریناتی را انجام دهید که احساس خوب و بی‌خطری دارند. اگر هر یک از تمرینات باعث درد یا احساس خطر می‌شود، آن‌ها را اصلاح کنید یا کلاً از انجام آن‌ها خودداری کنید. احتمالاً بهتر است که در هنگام انجام این تمرینات، یک همراه یا مراقب را در کنار خود داشته باشید؛ و اگر شک و تردیدی دارید، با یک متخصص مشورت کنید یا از پزشک خود در مورد ارجاع به فیزیوتراپی یا کاردرمانی مشورت بگیرید تا راهنمایی‌های بیشتری را دریافت کنید.
حرکات چرخش مچ دست
- فایده‌ی این تمرین چیست: بهبود دامنه حرکتی و قدرت در ساعد و دست
- چگونه باید این تمرین را انجام داد: یک وزنه سبک مانند قوطی لوبیا یا بطری آب را در کف دست خود نگه دارید. ساعد خود را رو به بالا روی میز یا روی ران خود قرار دهید. با کشیدن کف دست به طرف ساعد، مچ خود را خم کنید. همچنین می‌توانید مچ دست را با چرخاندن ساعد به سمت پایین و آوردن پشت دست به طرف ساعد، کشش دهید.
- چگونه می‌توان آن را تغییر داد: از آن یکی دست قوی خود برای اعمال یک کشش ملایم در محدوده حرکتی در انتهای مچ دست خود به مدت 90 ثانیه در هر جهت استفاده کنید.
تمرین عضلات بازکننده‌ی شانه
- فایده‌ی این تمرین چیست: بهبود قدرت و دامنه حرکتی در شانه و جلوگیری از عوارضی مانند یخ‌زدگی شانه یا عارضه‌ی نیمه دررفتگی شانه
- چگونه این تمرین را انجام دهیم: آرنج‌ها را تا 90 درجه خم کرده و آن‌ها را در کنار بدن خود نگه دارید. بازوهایتان را رو به بیرون بچرخانید انگار در را باز می‌کنید. حرکت با فشردن تیغه‌های شانه به سمت یکدیگر شروع کنید و ادامه دهید.
- چگونه می‌توان آن را تغییر داد: وزنه‌های سبک اضافه کنید یا یک نوار کشی (کش ورزشی) را در دستان خود نگه دارید.
چرخش دست با تکیه به میز
- فایده‌ی این تمرین چیست: بهبود قدرت و هماهنگی در بازوها و ارتقاء نوروپلاستیته بدن (سازمان‌دهی مجدد اعصاب و سلول‌های مغزی)
- چگونه این تمرین را انجام دهیم: دستان خود را به هم بچسبانید و آن‌ها را روی میز جلوی خود قرار دهید. با استفاده از یک حرکت بزرگ “چرخش “، با دستان خود یک حلقه بزرگ دورتادور میز بکشید. در صورت لزوم از بازوی قوی خود برای هدایت دست‌ها استفاده کنید. این چرخش را 10 بار در جهت عقربه‌های ساعت و 10 بار خلاف جهت عقربه‌های ساعت انجام دهید.
- چگونه می‌توان آن را تغییر داد: برای سخت‌تر شدن این تمرین، وزنه‌ای را در دستان خود بگیرید. برای سهولت کار، دستان خود را روی حوله بگذارید تا اصطکاک کاهش یابد.
خم کردن بالاتنه به پهلو
- فایده‌ی این تمرین چیست: به حداکثر رساندن پایداری عضلات هسته و بهبود تعادل.
- چگونه این تمرین را انجام دهیم: روی یک صندلی راحت یا لبه تخت خود بنشینید، درحالی‌که دستان خود را روی پاها یا آویزان در طرفین قرار داده‌اید. تا جایی که می‌توانید صاف بنشینید، سپس بالاتنه‌ی خود را به سمت راست بچرخانید و در سمت راست تنه خود یک شکل “C” درست کنید. سعی کنید سمت چپ تنه خود را کاملاً کشیده کنید. این کشش را چند ثانیه نگه دارید، سپس این کشش را در طرف دیگر انجام دهید.
- چگونه می‌توان آن را تغییر داد: برای افزایش تحمل وزن از طریق بازوی ضعیف خود، دست درگیر خود را روی آجر یوگا یا توپ حسی قرار دهید.
شما چه کاری می‌توانید برای خود انجام بدهید؟
فیزیوتراپی یکی از راه‌های بازگشت سلامتی است، اما بهتر است که افق دید خود را گسترش دهید. برخی از کارها را می‌توانید به‌تنهایی انجام دهید تا بتوانید توانایی حرکتی خود را بازیابید. برای کمک به تمرینات خود بین جلسات درمانی، این راه‌ها را امتحان کنید. اگر برخی از تمرینات را به‌تنهایی انجام دهید و نگرش خوبی نسبت به این موقعیت نشان دهید، می‌توانید پیشرفت بیشتری داشته باشید.
- حرکت درمانی با محدودیت اجباری – حرکت درمانی با محدودیت اجباری (CMT) درمانی است که در آن شما خود را مجبور می‌کنید از دست ضعیف خود استفاده کنید. برای این کار، دست سالمتان را محدود می‌کنید و این کار شما را مجبور می‌کند تا برای انجام بیشتر کارها از اندام آسیب‌دیده‌تان استفاده کنید. استفاده مداوم از دست آسیب دیده، به تقویت آن کمک می‌کند. همچنین این یک روش هوشمند برای یادگیری مجدد نحوه استفاده از آن دست است، به ویژه اگر دست غالب شما باشد.
- آینه درمانی – استفاده از آینه درمانی می‌تواند به شما در بازگرداندن کنترل حرکتی خوب در دست آسیب دیده کمک کند. در ايــن روش، باید دست‌هایتان را در دو سمت آیینه قـرار داده به‌طوری‌که دست سالم جلوي آیینه و دست آسیب دیده در پشت آیینه باشـد. تصویر آینه مغز شما را فریب می‌دهد و باور می‌کند که دست آسیب دیده درست مانند دست سالم دارد حرکت می‌کند. از آنجا که مغز فکر می‌کند هر دو دست در حال حرکت است، این یک تمرین عالی برای بهبود مهارت‌های حرکتی خوب شما و کمک به بهبود مغزتان است.
- عوامل پرت‌کننده‌ی حواس را دور کنید – ممکن است چیزهای زیادی در خانه وجود داشته باشد که موجب حواس‌پرتی‌تان می‌شود (مانند تلویزیون و رسانه‌های اجتماعی). اگر حواس شما پرت شود، از توان‌بخشی خود به طور کامل بهره نخواهید برد. هرگونه حواس‌پرتی را از خود دور کنید و مطمئن شوید که تا پایان کار مزاحمتان نمی‌شوند. مغز شما سعی می‌کند بعد از سکته مغزی خود را دوباره طرح‌ریزی کند. از حواس‌پرتی‌هایی که می‌توانند مانع از انجام این کار شوند دوری کنید.
- مدیتیشن – یک مؤلفه‌ی ذهنی در بهبود وجود دارد که می‌تواند در رسیدن به نتایج مورد نظر شما تفاوت ایجاد کند. نتایج موردنظر خود را (مثلاً دوباره حرکت دادن پاها) تجسم کنید و با این کار می‌توانید به تمرین ذهنی قبل از انجام فعالیت ورزشی کمک کنید. تجسم حرکت، به بهبود روند بازیابی مغز کمک می‌کند، به خصوص اگر مدیتیشن را با ورزش ترکیب کنید.
